Lifting the Veil: the Veiled Christ and the Sansevero Chapel, Neapol

bardzo dobrze przyjęta praca magisterska Ruth Lockhart na rok akademicki 2017/18 dotyczyła rzeźby w Kaplicy Sansevero w Neapolu, w szczególności poruszającego emocjonalnie Zawoalowanego Chrystusa osiemnastowiecznego artysty Giuseppe Sanmartino. Tutaj dzieli się przemyśleniami na temat swoich badań.

„nie bez nostalgii wspominam swój niezwykły rok w szkole Historii Sztuki na UCD. Wracałem z zimna, że tak powiem, ponieważ nie byłem studentem studiów licencjackich z historii sztuki i początkowo czułem się trochę zagubiony. W rezultacie spędziłem wiele godzin w bibliotece, która wkrótce miała stać się moim drugim domem. Moja miłość i pasja do sztuki wkrótce przeważyły moje obawy przed wielką niewiadomą i czasami było to jak bycie w Pałacu wypełnionym błyszczącymi klejnotami i nieodpartymi przedmiotami pożądania: wkroczenie w świat sztuki renesansu i baroku zmieniło życie, zaszczepiło mi bowiem nowe uznanie dla włoskich miast i ich bogatego dziedzictwa kulturowego.

Wnętrze kaplicy Sansevero w Neapolu.

zakochałem się w rzeźbach Berniniego podczas moich badań nad prezentacją w pierwszym semestrze. Wspaniałe marmurowe figury z ich wirującymi szatami i intensywnością ich wyrazów były tuż obok mojej ulicy. Dlatego zdecydowałem się napisać o późnobarokowej rzeźbie Cristo Velato (Chrystus zasłonięty) (1753) osiemnastowiecznego artysty Giuseppe Sanmartino w Kaplicy Sansevero w Neapolu. Chociaż czułbym się bardziej swobodnie dyskutując o obrazach, ta rzeźba prześladowała mnie od czasu, gdy po raz pierwszy ją zobaczyłem w 2015 roku i po prostu nie chciała mnie puścić. Chciałem zgłębić materialność i metaforę welonu w rzeźbie, ponieważ zawsze miałem obsesję na punkcie welonów i ich symbolicznego znaczenia. Rozpoczynając badania nad zakrytym Chrystusem, zdałem sobie sprawę, że w anglojęzycznej literaturze akademickiej jest bardzo mało informacji, pomimo popularności rzeźby na szlaku turystycznym. Większość ważnych materiałów źródłowych była prawie wyłącznie w języku włoskim, ale dzięki Zachęcie mojego przełożonego, Dr Philipa Cottrella, nie zrezygnowałem z poszukiwań i znalazłem bardzo interesujący i istotny materiał źródłowy w języku niemieckim. Polecono mi ponowne odwiedzenie zakrytego Chrystusa w Neapolu i udało mi się zorganizować wywiad z kustoszem kaplicy Sansevero, Dr Fabrizio Masuccim. Dostarczył bezcennych informacji o zawoalowanym Chrystusie, innych rzeźbach w kaplicy i architekturze samej kaplicy. Uprzejmie dał mi również kopię niezwykle pomocnej książki, która jest obecnie niedostępna w druku, którą przetłumaczyłem z pomocą włoskojęzycznego przyjaciela.

przegląd rzeźby w Cappella Sansevero: Pudicizia Antonio Corradiniego (daleko po lewej), zasłonięty Chrystus Sanmartino na środku podłogi i Disinganno Queirolo (daleko po prawej).

Szukałem głębszego zrozumienia tematycznych i symbolicznych wartości wybranych dzieł w Sansevero, takich jak zasłonięty Chrystus w Sanmartino, Pudicizia Antonio Corradiniego (1752), disinganno Francesco Queirolo (1753) i relief ołtarzowy przedstawiający opłakiwanie Chrystusa (1762) Celebrano. Przedstawianie i interpretacja welonów w rzeźbie marmurowej sięga czasów ich klasycznych prekursorów, poprzez epoki renesansu i baroku, a celem było zademonstrowanie artystycznego rodowodu rzeźb Sansevero. Szczególną uwagę zwróciłem na zasłonę w ikonografii chrześcijańskiej, gdzie stanowi ona granicę między tym, co ludzkie i boskie, tym, co materialne i niematerialne, obecnością i nieobecnością. Interesowała mnie również ikonografia Chrystusa w sztuce: Zaintrygowała mnie analogia powierzchni obrazu symbolizującej zasłonę między widzem a obrazem, tworząc tym samym próg między rzeczywistością fizyczną widza a obrazowym przedstawieniem Boskości.

Giuseppe Sanmartino, Chrystus Zasłonięty, 1753.

myślę, że magiczna cecha zakrytego Chrystusa leży w pojęciu zmiany ukazanej przez statyczne medium marmuru. Przedstawienie Chrystusa pomiędzy jego ukrzyżowaniem a zmartwychwstaniem sugeruje przejście z jednego stanu do drugiego – ale zamrożone w jednej chwili. Sanmartino przesunął granice przedstawiania przepuszczalnej jakości welonu, tworząc jeszcze bardziej wyrafinowaną tkaninę niż ta przedstawiona w Pudicizia przez Corradiniego, który pierwotnie miał stworzyć Zawoalowanego Chrystusa, ale zmarł nagle w 1752 roku.

górne ciało Chrystusa opiera się o górną poduszkę, jego głowa jest zwrócona w prawo. Jego twarz emanuje spokojem i spokojem, a oczy są zamknięte. Klatka piersiowa i zatopione mięśnie brzucha wzmacniają wizerunek martwego ciała. Jego lewa ręka spoczywa na biodrze, podczas gdy jego prawa ręka spoczywa na łóżku, blisko jego ciała. Blizn, w postaci głębokich nakłuć na dłoniach i stopach, uwypukla się przez zasłonę welonu, która tworzy minutową wklęsłą depresję. Ta sama czułość jest stosowana w wypukłym kształcie powiększonej żyły na czole, tak zwodniczo prawdziwe, jakby jeszcze pulsujące. Welon jest tak blisko skóry, że każdy szczegół jego twarzy i ciała jest rozpoznawalny.

sama zasłona jest przedstawiona w falistych fałdach, bardziej jak woda niż tkanina, i tworzy ruch, który implikuje konotacje życia, a nie śmierci. To właśnie ten istotny paradoks sprawia, że postać wydaje się dziwnie żywa: obraz samego Chrystusa, który łączy w sobie to, co boskie i ludzkie, martwe i żywe. Zasłona wydaje się tak piękna, że symbolicznie dochodzi do etapu, w którym rozdzielenie pomiędzy martwym Chrystusem a żywym obserwatorem jest tak cienkie, że sugeruje, że jesteśmy w zasięgu dotykania Boskości. W pewnym sensie zasłonięty Chrystus jest również jak obraz w obrazie, ponieważ dzieło jest w całości rodzajem zasłony: formą na progu między przeciwstawnymi Stanami bytu i nie-bytu, między życiem a śmiercią.

Antonio Corradini, Pudicizia, 1752 (po lewej) i Francesco Queirolo, Disinganno, 1753.

myślę, że moja rozprawa jest podróżą, spojrzeniem na welony w sztuce od klasycyzmu do późnego baroku i tworzeniem związku między ich materialnością a symboliką.

Stefano Maderno, Św. Cecylia, 1600. Św. Cecylia na Trastevere w Rzymie.

podczas tej podróży napotkałem piękną Pietę Michała Anioła (1499), wzniosłą św. Cecylię Stefano Maderno (1600) i ekstatyczną św. Teresę z Avili Gianlorenzo Berniniego (1647-1652), by wymienić tylko kilka. W końcu mam nadzieję, że moje badania pomogły uratować zakrytego Chrystusa z jego porównawczej ciemności i pokazują, że ta wspaniała rzeźba zasługuje na uznanie jako szczyt artystycznej ekspresji w każdym sensie.”